بهترین انواع سم شیمیایی و آفت کش گیاهی برای کنترل کنه تارتن دو لکه ای

«کنه تارتن دو نقطه ای» (Tetranychus urticae)یکی از آفت‌کش‌های رایج تهدیدکننده انواع صیفی‌جات، میوه‌ها و گل‌های تزئینی است. این آفت به‌سرعت در برابر انواع سموم شیمیایی مقاوم می‌شود و طغیان کنه‌ها با کاهش بار محصولات، نابودی کامل گیاهان و بی‌کیفیت شدن محصولات منجر می‌شود. سموم شیمیایی و انواع آفت کش گیاهی و ارگانیک متعددی ازجمله کنه‌کش گیاهی ماریاپرو برای کنترل کنه تارتن دو لکه ای وجود دارد. در این مطلب از مجله طوبایو، به مهم‌ترین کنه کش های گیاهی و شیمیایی موجود در بازار اشاره می‌کنیم و در نهایت، نکات مهم در استفاده از این کنه‌کش‌ها را بیان می‌کنیم.

جدول جامع سموم برای کنترل کنه تارتن دو نقطه ای

پیش از این‌که به‌طور کامل با انواع سموم شیمیایی و آفت‌کش‌های گیاهی، در این جدول می‌توانیم تمام آن‌ها را در یک نگاه مشاهده کنیم.

سموم گیاهی و ارگانیک برای کنترل کنه تارتن دو نقطه ای چیست؟

آفت کش های گیاهی و ارگانیک نسل جدید بر خلاف تفکر سنتی کشاورزی، بسیار مؤثر بوده و توان نابودی کامل کنه تارتن دو لکه ای و کنترل جمعیت این آفت را حتی در شرایط طغیان دارند. همچنین، آفت‌کش‌های گیاهی هیچ‌گونه مقاومتی نیز در کنه‌ها ایجاد نکنند. تمام آفت‌کش‌های گیاهی به‌صورت متمرکز باعث نابودی کنه تارتن دو لکه‌ای می‌شوند و خطر بسیار کمتری برای حشرات مفید دارند. همچنین، به‌سرعت در فضای محیط یا درون محصولات تجزیه شده و در نتیجه، دوره کارنس و باقی‌مانده سمی ندارند. در ادامه، فهرستی از بهترین آفت‌کش‌های گیاهی تأثیرگذار بر کنه تارتن دو لکه ای را معرفی می‌کنیم.

1. آفت کش گیاهی ماریا پرو

2. روغن نیم

3. پیرترین

4. عصاره سیر

5. روغن‌های معدنی

6. اسپینوساد

7. صابون‌های حشره‌کُش

8. عصاره آزادیراختین

حال که با نام آفت کش های گیاهی و ارگانیک برای کنترل کنه تارتن دو لکه ای آشنا شده‌ایم، در ادامه هر کدام از آن‌ها را توضیح می‌دهیم.

۱. آفت کش گیاهی ماریا پرو

آفت کش گیاهی ماریا پرو از ماده مؤثره بلوط به‌دست آمده و به‌صورت تماسی بر روی بدن کنه تارتن دو لکه ای قرار می‌گیرد. این آفت‌کش ارگانیک پودری، با تکنولوژی نانو ساخته شده و ریزذره‌های آن در کپسول‌های مینیاتوری قرار گرفته‌اند. در هنگام سمپاشی، این آفت‌کش بر روی بدن کنه قرار می‌گیرد و با خشک شدن آفت کش، کپسول‌ها باز شده و ماده ماریا پرو بر روی بدن کنه قرار می‌گیرد.

شیوه تأثیرگذاری ماریا پرو به‌صورت تماسی بوده و باعث اختلال در سیستم عصبی این حشره شده و توانایی تغذیه و زاد و ولد را از کنه تارتن دو لکه ای می‌گیرد. در نتیجه، کنه‌ها به‌مرور از بین می‌روند. ماریا پرو را می‌توانیم در حجم مشخصی با گوگرد نیز ترکیب کنیم. ماریا پرو در حال حاضر، بهترین آفت‌کش‌گیاهی موجود در ایران است و به باغداران کمک می‌کند تا محصولات سالم و بدون باقی‌مانده سمی تولید کنند.

۲. روغن نیم

«روغن نیم» (Neem Oil) یکی از انواع آفت کش های گیاهی عمومی و رایج در دنیا بوده که از داته‌های درخت نیم به‌دست می‌آید. این روغن باعث دفع کنه تارتن دو لکه ای شده و همچنین، در تغذیه و رشد این آفت اختلال ایجاد می‌کند. این روغن، سازگاری کاملی با محیط زیست دارد و برای حشرات غیرهدف نیز کم‌خطر محسوب می‌شود.

۳. پیرترین

«پیرترین» (Pyrethrin) از ماده مؤثره گل‌های داوودی استخراج می‌شود و در سیستم عصبی حشرات اختلال ایجاد کرده و باعث مرگ کنه تارتن دو لکه ای می‌شود. بعلاوه این آفت کش گیاهی، اثرگذاری سریعی بر روی آفات دارد و به‌سرعت نیز در محیط تجزیه می‌شود.

۴. عصاره سیر

عصاره سیر نیز از سیر استخراج شده و باعث دور شدن کنه تارتن دو نقطه ای از محصولات می‌شود و همچنین، بر روی سیستم تغذیه کنه تارتن نیز اختلال ایجاد می‌کند. این آفت کش گیاهی با محیط زیست سازگاری داشته و در کشاورزی ارگانیک قابل استفاده است.

۵. روغن‌های معدنی

انواع «روغن‌های معدنی» (Mineral Oils)، از مشتقات نفتی تصفیه شده است. نحوه تأثیرگذاری روغن‌های معدنی بر کنه تارتن دو لکه ای، ایجاد خفگی آفات از طریق پوشاندن منافذ تنفسی است. این روغن معدنی برای پستانداران کم خطر است و بر روی تخم، پوره و کنه تارتن بالغ تأثیرگذاری بالایی دارد.

۶. اسپینوساد

آفت کش گیاهی «اسپینوساد» (Spinosad) از «باکتری خاکزی» (Saccharopolyspora spinosa) تهیه می‌شد و در سیستم عصبی کنه تارتن دو لکه ای اختلال ایجاد می‌کند. این کنه تارتن، با محیط زیست سازگار بوده و بر طرف وسیعی از آفات تأثیرگذاری دارد.

۷. صابون‌های حشره‌کش

بیشتر صابوه‌های حشره‌کش ازجمله صابون نانووِت، از ترکیبات طبیعی اسیدهای چرب ساخته شده‌اند. این صابون‌ها برای شستن شیره و عسلک بر روی گیاهان مورد استفاده قرار گرفته و همچنین، باعث تخریب غشای سلولی و خفگی کنه تارتن دو لکه ای می‌شود. همچنین، به‌سرعت در محیط تجزیه می‌شوند و برای موجودات غیرهدف نیز بسیار کم‌خطر هستند.

۸. عصاره آزادیراختین

عصاره «آزادیراختین» (Azadirachtin) نیز از درخت نیم استخراج می‌شود و اختلال شدیدی در رشد و نمو آفت ایجاد می‌کند. همچنین، این آفت کش ارگانیک و گیاهی بازدارنده تغذیه در آفات است و باعث می‌شود تا انواع آفات ازجمله کنه تارتن دو لکه ای از گرسنگی نابود شوند. عصاره آزادیراختین وارد آوندهای گیاهان و برگ‌ها شده و هنگامی که کنه تارتن دو لکه ای شروع به مکیدن شیره گیاه می‌کند، وارد بدن کنه می‌شود. در نتیجه، اثر سیستمی دارد. در نهایت، آزادیراختین نیز مانند بسیاری از انواع آفت‌کش‌های گیاهی سازگاری بالایی با محیط زیست دارد.

سموم شیمیایی کنترل کننده کنه تارتن دو لکه ای چیست؟

 سموم شیمیایی اولین انتخاب بسیاری از کشاورزان و باغ‌داران برای کنترل آفات ازجمله کنه تارتن دو نقطه ای هستند. با وجود این‌که برخی سموم شیمیایی کارکرد بسیار خوبی بر روی کنترل این کنه‌ها دارند، اما مقاومت بدن کنه‌ها بعد از مدتی استفاده و همچنین، خطرهای سلامتی و زیست‌محیطی سموم شیمیایی باعث شده تا بسیاری افراد به‌سمت استفاده از آفت‌کش‌های گیاهی حرکت کنند. در ادامه، فهرستی از مهم‌ترین سموم شیمیایی کاربردی برای نابود کردن کنه تارتن دو لکه ای را نام می‌بریم.

1. آبامکتین

2. اسپیرومسیفن

3. بیفنازیت

4. اتوکسازول

5. فنپیروکسیمیت

   حال که با نام انواع سموم شیمیایی برای کنترل کنه تارتن دو لکه ای آشنا شده‌ایم، هر کدام از آن‌ها را به تفصیل توضیح می‌دهیم.

۱. آبامکتین

سم «آبامکتین» (Abamectin) از گروه شیمیایی آورمکتین‌ها است. این سم، به‌طور عمده تماسی است و فعالیت انتقالی محدودی دارد. آبامکتین با تحریک آزادسازی گابا در سیستم عصبی کنه اختلال ایجاد کرده و باعث فلج شدن آفت و در نهایت، مرگ کنه تارتن دو نقطه ای می‌شود. اثر گذاری آبامکتین به‌نسبت سریع بوده و در عمق بافت گیاه نفوذ می‌کند. همچنین، دوام به‌نسبت بالایی در خاک و گیاه دارد.

۲. اسپیرومسیفن

«اسپیرومسیفن» (Spiromesifen) از مشتقات اسید تترونیک به‌وجود می‌آید. نوع تأثیر این سم، به‌صورت تماسی بوده و انتقال محدودی نیز در آوندهای آبکش دارد. اسپیرومسیفن با مهار بیوسنتز لیپید در کنه تارتن دو لکه ای، باعث مرگ آن می‌شود. این سم شیمیایی، نه‌تنها باعث نابودی کنه‌های بالغ می‌شود، بلکه بر روی تخم و مراحل نابالغ کنه نیز بسیار اثرگذار است. اسپیرومسیفن خطر کمی برای حشرات مفید و دشمنان طبیعی کنه‌ها دارد.

۳. بیفنازیت

سم «بیفنازیت» (Bifenazate) از گروه شیمیایی کربازات است. این سم، تماسی مهارکننده انتقال الکترون در میتوکندری بوده و اثرگذاری بسیار سریعی بر روی کنه‌ها دارد. به‌طوری که بعد از مدت کوتاهی می‌توانیم نابودی کنه‌های تارتن دو لکه ای را مشاهده کنیم. همچنین، به‌طور نسبی سم بیفنازیت برای حشرات مفید و شکارگر کنه‌ها کم‌خطر بوده و برای پستانداران نیز کم‌خطر است.

۴. اتوکسازول

سم «اتوکسازول» (Etoxazole) از گروه شیمیایی اکسازولین است. این سم نیز تماسی بوده و با مهار سنتز کیتین در کنه تارتن دو لکه ای، از رشد و نمو این حشره جلوگیری می‌کند. با توجه به شیوه اثر اتوکسازول، این در مدت زمان طولانی جمعیت کنه ها را کنترل می‌کند و نسل کنه‌های تارتن بالغ به فعالیت خود ادامه خواهند داد. در نتیجه، اتوکسازول برای کنترل کنه تارتن دو لکه ای در فاز طغیان مناسب نیست. همچنین، این سم توانایی از بین بردن تخم و پوره را نیز به‌طور کامل دارد.

۵. فنپیروکسیمیت

«سم فنپیروکسیمیت» (Fenpyroximate) یکی از سموم شیمیایی موثر در کنترل انواع کنه‌ها، به ویژه «کنه تارتن دو لکه‌ای» (Tetranychus urticae)، است. این سم از دسته «سموم کنه‌کش‌ها» (acaricides) بوده و به‌دلیل مکانیسم اثر منحصر به‌فرد و کارایی بالا در مبارزه با کنه‌ها، کاربرد گسترده‌ای دارد. این سم به‌طور سیستمیک جذب نمی‌شود و به‌صورت تماس و خوردن بر روی بدن آفت اثر می‌گذارد. به همین دلیل، حضور مستقیم سم روی کنه برای تأثیرگذاری ضروری است. فنپیروکسیمیت یک بازدارنده تنفس میتوکندری است. این سم با مهار زنجیره انتقال الکترون در سلول‌های «میتوکندری»  (METI)عمل می‌کند. میتوکندری‌ها مرکز تولید انرژی در سلول‌های کنه‌ها هستند و این بخش از سلول، هدف اصلی فنپیروکسیمیت می‌باشند. به‌طور خاص، سم فنپیروکسیمیت با متوقف کردن «فرآیند تولید انرژی» (ATP) در سلول‌ها، منجر به مرگ سریع کنه‌ها می‌شود.

سم فنپیروکسیمیت می‌تواند روی مراحل مختلف زندگی کنه تارتن دو لکه‌ای، به‌ویژه مراحل پوره‌ای و بالغ، تأثیر بگذارد. اما اثر آن بر تخم‌ها محدودتر است.

اثر بر تخم: فنپیروکسیمیت تأثیر کمی بر تخم‌های کنه تارتن دو لکه‌ای دارد، به همین دلیل ممکن است برای کنترل کامل آفت نیاز به تکرار سم‌پاشی باشد تا کنه‌های تازه از تخم خارج‌شده را نیز از بین ببرد.

اثر بر پوره: این سم بر پوره‌های کنه تارتن دو لکه‌ای (نوزادان و مراحل جوان‌تر) اثرگذار است و باعث مرگ سریع آنها می‌شود.

اثر بر بالغ: کنه‌های بالغ نیز به‌شدت تحت تأثیر این سم قرار می‌گیرند و به‌سرعت از بین می‌روند.

فنپیروکسیمیت معمولاً بین ۳ تا ۷ روز پس از استفاده، اثرات خود را نشان می‌دهد. سرعت اثرگذاری بستگی به شرایط محیطی، میزان استفاده و سطح آلودگی دارد. این سم تا حدود ۳ هفته باقی‌مانده و اثرگذاری خود را حفظ می‌کند. به همین دلیل، برای کنترل طولانی‌مدت کنه‌ها می‌تواند مناسب باشد.

نکات مهم در استفاده از سموم شیمیایی

استفاده نادرست از سموم شیمایی می‌تواند منجر به مقاوم‌تر شدن آفت و آسیب به سایر حشرات، گیاهان و باغدار شود. در ادامه، مهم‌ترین نکات در هنگام استفاده از سموم شیمیایی را معرفی می‌کنیم.

1. توجه به دستورالعمل: هر سمی شیوه استفاده خاص خود را دارد و همیشه باید از دستورالعمل‌های روی برچسب محصول پیروی کنید.

2. استفاده چرخشی: برای جلوگیری از ایجاد مقاومت، از سموم با مکانیسم‌های عمل متفاوت به صورت چرخشی استفاده کنید. البته برای این کار، از مشاوران گیاه‌پزشکی کمک بگیرید.

3. دقت در استفاده مکرر: سموم ارگانیک به‌طور معمول نیاز به استفاده مکرر دارند و ممکن است در آلودگی‌های شدید به تنهایی کافی نباشند. در صورت نیاز به استفاده مکرر، از مهندسان گیاه‌پزشکی و مشاوران کمک بگیریم تا شیوه سمپاشی منجر به برگ‌سوزی یا افزایش باقی‌مانده سمی و مقاومت آفات نشود.

4. توجه به دوره کارنس در هنگام فروش: به دوره کارنس هر سم توجه کنیم و در صورت قرار داشتن محصولات در دوره کارنس، محصولات خود را وارد بازار فروش نکنیم. به‌ویژه در محصولات خوراکی این نکته بسیار حیاتی و مهم است.

5. توجه به خطرات سموم شیمیایی: بسیاری از سموم شیمیایی آسیب‌های بسیار شدیدی را در بلندمدت داشته و می‌تواند منجر به انواع بیماری‌های تنفسی، سرطان یا نقص ایمنی بدن شود. در نتیجه، از تجهیزات حفاظت فردی مناسب هنگام استفاده از سموم شیمیایی استفاده کنیم.

6. سمپاشی و محلول‌پاشی در ساعات خنک‌تر: سمپاشی را در ساعات خنک روز انجام دهیم تا از تبخیر سریع و کاهش اثربخشی جلوگیری شود. این نکته در مورد آفت کش های گیاهی اهمیت دو چندانی دارد.

7. سمپاشی به تمام نقاط: پوشش کامل گیاه، به خصوص سطح زیرین برگ‌ها که محل تجمع کنه‌هاست، بسیار مهم است. آفت کش های گیاهی و سموم شیمیایی تماسی را به تمام نقاط برگ بزنیم و از لانس سرکج استفاده کنیم تا از پخش شدن آفت کش ها اطمینان حاصل کنیم.