انواع آفت کش های ارگانیک و گیاهی چیست؟ | معرفی ۱۷ مورد از بهترین انواع

بیشترین نگرانی‌ها در حوزه تولیدات کشاورزی و فضاهای باغبانی، در زمینه آفت کش هایی است که مورد استفاده قرار می‌گیرد. این آفت‌کُش‌ها، می‌توانند تأثیر بسیار بدی بر روی بدن افراد داشته باشند و همچنین، منجر به بیماری‌های مختلف شود. در برخی از کشورهای خارجی، کشاورزان به‌طور کلی از آفت‌کش‌ها و سموم شیمیایی استفاده نمی‌کنند. این کشاورزان از حشرات شکارگر یا آفت کش های ارگانیک برای کنترل محصولات خود بهره‌ می‌برند و در نتیجه، سلامت محصولات کشاورزی خود را تضمین می‌کنند.

آفت چیست؟

به تمام عوامل مخرب یا مزاحم طبیعی که تأثیر بدی بر روی محصولات زراعی، دام، غذا یا سلامت انسان دارند، آفت گفته می‌شود. برای مثال، آفت‌هایی مانند انواع حشرات، علف‌های هرز و عوامل بیماری‌زا که در فضاهای سبز وجود دارند، جزو شایع‌ترین آفت‌های موجود در دنیا هستند. هر ساله، بخش بسیار زیادی از محصولات باغی و کشاورزی توسط آفات مختلف نابود می‌شوند. وجود آفات کشاورزی و باغی، استفاده از انواع آفت کش های ارگانیک را اجتناب ناپذیر می‌کند.

منظور از آفت کش های ارگانیک چیست؟

تمام فرآورده‌های گیاهی و طبیعی که باعث پیشگیری، نابودی یا کاهش تعداد آفات می‌شوند، آفت کش های ارگانیک نام دارند. آفت‌کُش‌های ارگانیک، در بیشتر موارد، هیچ‌گونه باقی‌مانده سمی ندارند و همچنین، بر روی آفات خاصی متمرکز هستند و به سایر حشرات موجود در محیط زیست و به‌ویژه حشرات نگهبان آسیبی نمی‌زنند. از آن‌سو، سموم شیمیایی آسیب مستقیمی به تمام حشرات موجود در باغ یا مزرعه می‌زنند، می‌توانند آب و خاک را آلوده کنند و برای انواع ماهی‌ها و پرندگان خطرناک باشند. مهم‌ترین مزایای سموم شیمیایی، سرعت تأثیرگذاری و هزینه پایین آن‌ها است. در حالی‌که مهم‌ترین مزایای آفت کش های ارگانیک، تولید محصولات باغی و کشاورزی سالم و بدون باقی مانده سمی و همچنین، امکان صادرات محصولات است. اگر بدانیم آفت کش های ارگانیک چیست، مهم‌ترین گام را برای رسیدن به تغذیه سالم و زندگی آٰرام برداشته‌ایم.

جدول انواع آفت کش های ارگانیک در یک نگاه

قبل از بیان کامل انواع آفت کش های ارگانیک، تمام آن‌ها را می‌توانیم در یک نگاه مشاهده کنیم.

منابع تولید آفت کش های ارگانیک چیست؟

مهم‌ترین انواع آفت کش های ارگانیک مبتنی بر میکروب‌ها، گیاهان و مواد معدنی به‌دست می‌آیند. مبتنی بر این دسته‌بندی، ۱۷ مورد از آفت کش های ارگانیک را معرفی می‌کنیم که هر کدام از آن‌ها، در یکی از دسته‌بندی‌های زیر جای دارد. در ادامه، هر کدام از آن‌ها را معرفی می‌کنیم.

1. میکروب‌ها (باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها)
2. گیاهان
3. مواد معدنی

در ادامه، هر کدام از این آفت کش های ارگانیک را معرفی می‌کنیم.

۱. گیاهان

بیشتر آفت کش های ارگانیک، از گیاهان یا مشتقات گیاهی به‌دست می‌آیند. مهم‌ترین گیاه‌هایی که برای تولید آفت کش های طبیعی به‌کار می‌روند، شامل نیکوتین، چریش، روتنون، پیرتریوم (گاو چشم)، مرزه یا سابادیلا می‌شوند. در ادامه این مطلب از مجله طوبی، با انواع گیاه‌های مؤثر در تولید آفت کش های ارگانیک آشنا می‌شویم.

1. «چریش» (Neem)
2. «نیکوتین» (Nicotine)
3. «روغن‌ها» (Oils)
4. «پیرترینز» (Pyrethrins)
5. «روتنون» (Rotenone)
6. «ریانا» (Ryania)
7. «سابادیلا» (Sabadilla)

حال که می‌دانیم منابع گیاهی تولیدکننده آفت کش های ارگانیک چیست، هر کدام از آن‌ها را به‌طور کامل توضیح می‌دهیم.

۱. درخت چریش

درخت چریش، به‌طور طبیعی در جنوب آسیا و هند وجود دارد. این درخت‌ها در تمام طول سال سبز هستند و برگ‌های پهنی دارند. همچنین، چوب آن‌ها از خانواده ماهون است. درخت چریش به‌طور کلی خاصیت حشره‌کشی، قارچ‌کشی و ضد باکتریایی دارد. به‌این صورت که عصاره چریش از رشد حشرات جلوگیری می‌کند. البته، روند اثرگذاری عصاره چریش زمان‌بر است و به‌طور معمول، ۷ تا ۱۰ روز زمان می‌برد تا تأثیرات خود را نشان دهد. در کشور هند، از عصاره برگ درخت چریش برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌کنند.

۲. نیکوتین

ماده مؤثره نیکوتین از انواع تنباکو و سایر مواد دارای نیکوتین به‌وجود می‌آید. نیکوتین، به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین آفت کش های ارگانیک محسوب می‌شود.همچنین، گیاه نیکوتین یکی از سمی‌ترین گیاهان برای حیوانات خون‌گرم است. در نتیجه، در کشور آمریکا، استفاده از آفت کش ارگانیک حاصل از نیکوتین از سال ۲۰۱۴ ممنوع شده است. به‌طوری که آفت‌کش نیکوتین سولفات به‌راحتی از طریق پوست جذب می‌شود و فرمولاسیون این آفت‌کش از نظر سمی‌بودن، در سطح هشدار مقیاس‌بندی می‌شود.

۳. روغن‌ها

بسیاری روغن‌های گیاهی که از انواع مرکبات، سیر یا فلفل‌تند باعث دفع شدن حشرات و آفات مختلف می‌شوند. این روغن‌ها به‌تنهایی، برای حفظ ایمنی محصولات کشاورزی کافی نیستند. اما در کنار سایر آفت کش های ارگانیک، بسیار مؤثر و کاربردی هستند.

۴. پیرتروم

متخصصان کشاورزی ارگانیک، از عصاره «پیرتروم» (Pyrethrum) برای نابودی حشرات و همچنین، مقابله با آفات میوه و سبزیجات استفاده می‌کنند. این گیاه، از خانواده گل‌های داودی است. گیاه پیرتروم، از سوی بسیاری مزرعه‌داران و باغچه‌داران خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته، گیاه پیرتروم در محافظت از غلات کاربرد چندانی ندارد.

از گیاه پیرتریوم، آفت کش طبیعی با نام «پیرتریونز» (Pyrethrins) تولید می‌شود. این آفت کش ارگانیک، تأثیرگذاری بسیار بیشتری نسبت به گیاه اصلی دارد و همچنین، در مدت‌زمان بیشتری در محیط باقی می‌ماند. همچنین، آفت‌کش پیرترونز در حشره‌کش‌های «دلتامترین» (Deltamethrin) نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

این گیاه به نسبت سایر آفت کش های ارگانیک، اثرگذاری سریعی دارد اما به‌سرعت در محیط زیست نابود می‌شود. البته، در بیشتر مواقع، آفت کش ارگانیک پیرتریوم منجر به بی‌تأثیر شدن آفات و حشرات می‌شود و به‌طور کامل، آفت را از بین نمی‌برد.

گیاه پیرتریوم، برای بسیاری از پستانداران خطری ایجاد نمی‌کند. اما بر اساس تحقیقات، این حشره‌کش‌ها تأثیر نامناسبی بر روی رشد شناختی کودکان ۶ ساله دارند. همچنین، برای گربه‌ها نیز می‌تواند مسمومیت‌زا باشد. همچنین، آفت کش های ارگانیک پیرتریونز برای بسیاری از حشرات، دوزیستان و ماهی‌ها سمی هستند و در نتیجه، می‌توانند تا حدی برای محیط زیست آسیب‌زا باشند. همچنین، وجود دُزهای بسیار بالا و تصفیه نشده پیرتریونز در طولانی‌مدت، می‌تواند با مشکلاتی همچون استرس، مشکلات آلرژی، آسم و مشکلات ایمنی همراه شوند.

بر اساس استانداردهای جهانی، استفاده از آفت کش های گیاهی پیرتریونز در محصولات کشاورزی مجاز است. این محصولات، در مواجهه با نور خورشید و تغییر PH خاک، از بین می‌روند. در نتیجه، این آفت کش هیچ‌گونه باقی مانده سمی را در محصولات به وجود نمی‌آورد.

۵. گیاه روتنون

«روتنون» (Rotenone) یا گرد دِریس، نیز ماده‌ای طبیعی است که در ریشه‌ها و ساقه تعداد اندکی از گیاهان از جمله «دریس سرده» (Derris Elliptica) وجود دارد. این آفت کش ارگانیک نیز باقی مانده سمی ندارد و در مواجهه با نور آفتاب به‌سرعت از بین می‌رود. اما با این حال، کاملاً سمی است و می‌تواند منجر به تحریک پوست و مخاط شود.

همچنین‌، آفت کش ارگانیک روتنون برای انواع ماهی‌ها بسیار سمی است و می‌توان منجر به مرگ آن‌ها شود. این آفت کش ارگانیک، برای محلول‌پاشی سبزیجات مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین، باید توجه داشت که از این آفت‌کش گیاهی، برای آفت‌کشی غلات استفاده نمی‌شود.

روند تأثیرگذاری آفت کش های گیاهی مبتنی بر روتنون نیز آهسته و کُند است. در نتیجه، به چند روز زمان نیاز دارد تا تأثیر خود را نشان دهد و آفت را از بین ببرد.

وجود آفت‌کش روتنون در مواد غذایی با ایجاد بیماری پارکینسون در ارتباط است، اما با وجود نابودی سریع این آفت کش گیاهی در برابر نور خورشید و عدم وجود باقی مانده سمی، استفاده از این آفت کش ارگانیک از سال ۲۰۱۳ در استرالیا ممنوع شد.

۶. گیاه ریانا

ماده مؤثره موجود در ریشه گیاه ریانا نیز خاصیت آفت‌کشی دارد و در آفت کش های ارگانیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. این آفت‌کش‌ها نیز تا حدودی در مواجهه با انسان‌ها، حالت سمی دارند و همچنین، برای سگ‌ها بسیار سمی هستند.

۲. میکروب‌ها

میکروب‌های موجود در آفت کش های گیاهی شامل انواع باکتری‌ها، قارچ‌ها، جلبک‌ها، ویروس‌های طبیعی یا تک‌یاخته‌ها می‌شوند. این میکروب‌ها، با بیمار کردن حشرات یا مرگ مستقیم این حشرات، جمعیت آن‌ها را کنترل کرده است.

1. «باکتری باسیلیوس تورنجینسیس» (Bacillus Thuringiensis)
2. «بیووِریا باسیانا» (Beauveria Bassiana)
3. «اسپینوساد» (Spinosad)
4. «ویروس تک‌یاخته‌ای چندوجهی» (Nuclear Polyhedrosis Virus | NVP)

حال که می‌دانیم شیوه استفاده از میکروب‌ها در تولید آفت کش های ارگانیک چیست، هر کدام از آن‌ها را به‌تفصیل توضیح می‌دهیم.

۱. باکتری باسیلیوس تورنجینسیس

باسیلوس تورنجینسیس یکی از رایج‌ترین باکتری‌هایی است که کشاورزان قدیمی و مدرن، برای محافظت از محصولات خود از آن‌ها استفاده می‌کنند. این باکتری‌ها، برای از بین بردن لاروها و تعدادی از آفات مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین، آفت کش ارگانیک BT برای نابود کردن کرم‌های پیله‌ساز، انواع پشه‌ها، سیاه مگس و انواع سوسک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آفت کش های ارگانیک BT در محافظت از غلات و سایر محصولات کشاورزی کاربرد دارند و بسیاری از حشرات برگ‌خوار را نابود می‌کنند. باسیلوس تورنجینسیس یک باکتری طبیعی موجود در خاک است که در مواجهه با نور آفتاب نابود می‌شود. بنابراین، در طی چند روز بعد از استفاده، هیچ نشانه‌ای از این باکتری بر روی محصولات باقی نمی‌ماند.

با وجود این‌که باکتری باسیلیوس تورنجینسیس عوارض سرطان‌زایی یا جهش‌زایی نداشته و برای خانم‌های باردار آسیبی در بر ندارد، اما در صورتی که بر روی محصولات موجود باشد و آن محصول کشاورزی مصرف شود، می‌تواند با تحریک پوستی و غشای مخاطی همراه باشد.

۲. بیووِریا باسیانا

بیووِریا باسیانا، نوعی قارچ است که توانایی مسموم کردن و کشتن درصد بسیار زیادی از حشرات را دارد. مدت‌زمان تأثیرگذاری این قارچ، حدود ۳ تا ۷ روز است. برای مسموم شدن حشرات، هاگ تولیدشده از این قارچ، باید با بدن حشره تماس پیدا کند. در نتیجه، استفاده از اسپری‌های حاوی محلول برای آفت‌کشی می‌تواند به‌طور کامل، حشرات مورد نظر را نابود کند.

۳. اسپینوساد

اسپینوساد نیز یکی از باکتری‌های موجود در خاک است که با سرعت عمل بالا، قادر به نابود کردن درصد زیادی از حشرات و آفات است. این آفت کش ارگانیک، بازه کارکرد و محبوبیت بسیار زیادی میان کشاورزان و باغ‌داران دارد.

۴. ویروس تک‌یاخته‌ای چندوجهی

انواع ویروس‌ها نیز با ایجاد بیماری‌های ویروسی در حشرات برگ‌خوار، به حذف آفات گیاهی کمک می‌کنند. به‌این صورت که سیستم هاضمه حشرات را به‌کلی مختل می‌کنند. یکی از مهم‌ترین انواع ویروس‌های آفت‌کش، ویروس تک‌یاخته‌ای چندوجهی است. این ویروس در کشور استرالیا به‌صورت طبیعی رشد می‌کند.

از ویروس NVP به‌عنوان آفت کش ارگانیک برای انواع میوه‌ها و سبزیجات از جمله نخود یا ذرت استفاده می‌شود. این ویروس‌ها نیز در مواجهه با نور خورشید یا دمای بالا تاب‌آوری چندانی ندارند نابود می‌شوند. در نتیجه، مدت زمان زیادی بر روی محصولات کشاورزی یا باغی باقی نمی‌مانند.

با وجود تحقیقات متعدد، ویروس‌های NVP، به‌هیچ عنوان تأثیرات نامطلوبی که بر روی حشرات دارند را بر انسان‌ها نمی‌گذارند. در نتیجه، این ویروس‌ها به‌هیچ عنوان، تأثیرات نامطلوبی بر روی بدن کشاورزان یا مصرف‌کنندگان نمی‌گذارند.

۳. مواد معدنی

بیشتر آفت کش های گیاهی مبتنی بر مواد معدنی، شامل گوگرد و آهک‌-گوگرد می‌شوند.

1. «عنصر مس» (Copper)
2. «کرایولیت» (Cryolite)
3. «خاک دیاتومه» (Diatomaceous Earth)
4. «خاک رس کائولن» (Kaolin Clay)
5. «گوگرد آهک» (Lime Sulfur)
6. «گوگرد» (Sulfur)
7. «بوریک اسید» (Boric Acid)

حال که می‌دانیم منابع معدنی مهم در فرایند تولید آفت کش های ارگانیک چیست، هر کدام از آن‌ها را به‌طور کامل معرفی می‌کنیم.

۱. عنصر مس

عنصر مس در فرمولاسیون‌های مختلفی باعث نابودی آفات کشاورزی و باغی از جمله انواع قارچ‌ها و باکتری‌ها می‌شود. ترکیب بوردو، اولین آفت کش ارگانیک با اتکا بر عنصر مس بود که در شهر بوردو از کشور فرانسه تولید شد. این آفت کش برای کنترل جمعیت «سفیدک کرگی»‌ (Downy Mildew) مورد استفاده قرار گرفت. این محصول، از واکنش میان سولفات مس و کلسیوم هیدروکسید به‌وجود آمد. اضافه کردن آهک به این محصول، از میزان سمی بودن آن می‌کاهد.

۲. کرایولیت

کرایولیت یک ماده معدنی است که شامل سودیوم فالو آلومینات می‌شود. این ماده، با هدف مسمومیت حشرات در ناحیه شکم به‌کار می‌رود و برای از بین بردن سوسک‌ها و انواع کرم‌ها کاربرد دارد. آفت کش ارگانیک کرایولیت هیچ مسمومیتی در پستانداران، پرندگان یا زنبورهای عسل ایجاد نمی‌کند. همچنین، بر روی حشرات محافظ و کارآمد نیز تأثیر منفی ندارد. تنها برای ماهی‌ها تا حدی مسمویت‌زا است.

۳. دیاتومه

این آفت کش ارگانیک از پوسته‌های فسیلی جلبک‌های دریایی میکروسکوپی به‌نام دیاتوم‌ها تولید می‌شوند. این جلبک‌ها هنگامی که از سوی حشرات خورده می‌شوند، با پوسته‌اهی سیلیکونی بسیار ریز خود، بدن حشرات را خراش می‌دهند. همچنین، در اسکلت بیرونی آن‌ها سائیدگی ایجاد می‌کنند. در نتیجه، منجر به خشک شدن و مرگ آفات می‌شوند.

این آفت کش ارگانیک برای آفات و حشرات خانگی و همچنین، محافظت از غلات ذخیره شده کارکرد فراوانی دارد. آفت کش ارگانیک دیاتومه با بارش باران از بین می‌رود و شسته می‌شود. این محصولات برای انسان‌ها مسمومیت‌زا نیستند، اما می‌توانند منجر به تحریک ریه‌ها شوند.

۴. خاک رس کائولن

این ماده معدنی از تغذیه کردن آفات و حشرات جلوگیری می‌کند و همچنین، آسیب‌های ناشی از برخی بیماری‌ها را نیز کاهش می‌دهد. با استفاده از خاک رس کائولن، باقی‌مانده سفیدی را بر روی میوه‌ها و برگ محصولات مشاهده می‌کنیم. در نتیجه، نیاز به شست‌وشو برای از بین رفتن این باقی‌مانده وجود دارد.

۵. گوگرد آهک

این محصول از جوشاندن آهک و گوگرد در کنار هم به‌وجود می‌آید. این محلول آفت کش ارگانیک به‌صورت اسپری به درختان میوه زده می‌شود. با استفاده از گوگرد آهک، می‌توانیم جمعیت آفات موجود بر روی درختان میوه را کنترل کنیم. همچنین، درختان میوه‌ را از انواع بیماری‌ها مصون نگه داریم. تنها توجه داشته باشیم که گوگرد آهک در دمای بالای ۸۰ درجه فارنهایت می‌تواند باعث سوزش چشم‌ها و پوست بدن شود و در عین حال، ایجاد مسمومیت کند.

۶.گوگرد

عنصر گوگرد به‌طور کلی برای نابود کردن کپک، کنه، عنکبوت و «ریشک‌بال» (Thrips) مورد استفاده قرار می‌گیرد. گوگرد نیز یکی از قدیمی‌ترین آفت کش های ارگانیک شناخته شده در جهان است. گوگرد برای پستانداران سمی نیست اما می‌تواند منجر به تحریک شدن پوست، چشم‌ها و غشاهای مخاطی می‌شود. همچنین، توجه کنیم که در دمای بالای ۹۰ درجه فارنهایت، استفاده از گوگرد می‌تواند باعث سوختن محصولات کشاورزی شود.

۴. آفت‌کش‌های بیوشیمیایی

آفت‌کش‌های بیوشیمیایی به سادگی و تأثیرات نامحسوس خود شناخته می‌شوند. برای مثال، «فرمون‌ها» (Pheromones) یا هورمون‌های تحریک‌کننده جنسی، از انواع آفت کش های زیست‌شیمیایی محسوب می‌شوند. این آفت‌کش‌ها، از جفت‌گیری حشرات جلوگیری کرده است.

اگر بدانیم دسته‌بندی کلی آفت کش های ارگانیک چیست، راحت‌تر می‌توانیم با هر کدام از این محصولات آشنا شویم.

انواع آفت کش های ارگانیک خانگی چیست؟

برخی از بهترین آفت‌کش‌های خانگی شامل سیر، پونه، گل مینا، کاسنی، کفش‌دوزک‌ها، زنبور‌ها و تله‌های چسبی حشرات می‌شوند. قبل از پیشرفت تکنولوژی و ورود انواع آفت کش های ارگانیک و شیمیایی، کشاورزان از سبزیجات، گرد و غبار و خاکستر آتش برای مبارزه با آفات استفاده می‌کردند. در ادامه، برخی از این آفت کش های خانگی را نام می‌بریم.

• سیر: قرار دادن سیر در محصولات، از سوسک‌ها و برخی از لاروها جلوگیری می‌کند. سایر گیاه‌ها مانند پونه، گل مینا و کاسنی نیز به‌عنوان آفت کش های طبیعی محسوب می‌شوند.
• کفش‌دوزک‌ها و زنبور‌ها: استفاده از انواع حشرات مبارز با آفات نیز کارکرد فراوانی در محافظت از گیاه‌ها و محصولات کشاورزی دارند. اگر این کفش‌دوزک‌ها یا زنبورها را بر روی گیاه قرار دهیم، به‌مرور جمعیت آفات کاهش پیدا می‌کند.
• ترکیب روغن‌های گیاهی و مایع ظرفشویی: این آفت کش طبیعی نیز برای نابود کردن حشرات جونده کوچک کاربرد فراوانی دارد.

با توجه به آسیب‌های شدید مربوط به باقی مانده سمی، استفاده از انواع آفت کش های ارگانیک خانگی، در طول زمان می‌تواند به سلامت خانواده کمک کند.

منابع

حال که به‌طور کامل می‌دانیم آفت کش های ارگانیک چیست و چه انواعی دارد، برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانیم به منابع اطلاعاتی مطلب فعلی از مجله طوبی مراجعه کنیم.

Gardening Kow How

KIALLA PURE

Oregon State University