روز جهانی بدون سم در پی فاجعه شیمیایی بوپال

روز جهانی بدون سم به یاد فاجعه بوپال هند در سال ۱۹۸۴ نام‌گذاری شده است. این فاجعه، یکی از بزرگ‌ترین فجایع صنعتی تاریخ به‌شمار می‌رود و ابعادی بین‌المللی پیدا کرده است. فاجعه بوپال در هند، یکی از مرگبارترین حوادث صنعتی تاریخ، در ۳ دسامبر ۱۹۸۴ رخ داد. در این حادثه، حدود ۴۵ تن گاز سمی متیل ایزوسیانات (MIC) از کارخانه تولید آفت‌کش شرکت یونیون کارباید هند نشت کرد. به‌این صورت که در شب ۲ تا ۳ دسامبر ۱۹۸۴، آب به‌طور تصادفی وارد مخزن حاوی MIC شد. این واکنش شیمیایی منجر به افزایش دما و فشار در مخزن گردید. در نتیجه، دریچه‌های اطمینان باز شدند و گاز سمی به جو نشت کرد. باد، این گاز را به مناطق مسکونی اطراف منتقل کرد و ساکنان در خواب در معرض آن قرار گرفتند. بر اساس گزارش‌ها، حداقل ۳٬۸۰۰ نفر بلافاصله جان باختند. همچنین، تخمین‌ها نشان می‌دهد که تعداد کل قربانیان تا ۲۰٬۰۰۰ نفر افزایش یافته است و بیش از ۵۰۰٬۰۰۰ نفر در معرض گاز سمی قرار گرفتند و دچار مشکلات جدی سلامتی شدند.

هر ساله در ۳ دسامبر یا ۱۲ آذر، مراسمی برای یادبود قربانیان این روز در سراسر جان برگزار می‌شود. شرکت دانش‌بنیان طوبایو تولیدکننده انواع آفت کش های گیاهی و ارگانیک، یکی از اصلی‌ترین حامیان کاهش استفاده از سموم شمیایی و به‌کار بردن آفت‌کش‌های زیست‌سازگار است.

شرکت‌کنندگان در مراسم و محافظان محیط زیست، از این فرصت ارزشمند در راستای افزایش آگاهی عمومی درباره خطرات استفاده از سموم شیمیایی دارای باقی‌مانده سمی و همچنین، تأثیرات مخرب آن‌ها بر سلامت انسان و محیط زیست استفاده می‌کنند. بعلاوه، این روز به عنوان فرصتی برای بزرگداشت قربانیان این فاجعه و افزایش آگاهی درباره خطرات استفاده نادرست از سموم شیمیایی تعیین شده است.

راهنمای جامع روز جهانی بدون سم

در این جدول، می‌توانیم مهم‌ترین اطلاعات مربوط به این فاجعه را در یک نگاه مشاهده کنیم.

اهمیت روز جهانی بدون سم

هدف از گرامیداشت این روز، تاکید بر اهمیت تغییر رویکرد در کشاورزی و کاهش وابستگی به مواد شیمیایی خطرناک است. روز جهانی بدون سم به ما یادآوری می‌کند که استفاده مداوم و نادرست از سموم شیمیایی می‌تواند به آسیب‌های جبران‌ناپذیر بر اکوسیستم‌ها، گونه‌های حیاتی، و حتی نسل‌های آینده منجر شود. در ادامه، مهم‌ترین آسیب‌های استفاده از سموم شمیایی را معرفی می‌کنیم.

• آلودگی محیط زیست: استفاده از سموم شیمیایی منجر به آلودگی خاک، آب و هوا می‌شود و اکوسیستم‌های طبیعی را مختل می‌کند.

• کاهش تنوع زیستی: سموم شیمیایی باعث نابودی حشرات مفید، پرندگان، و سایر موجودات غیرهدف می‌شوند.

• تأثیرات منفی بر سلامت انسان: قرار گرفتن در معرض سموم شیمیایی می‌تواند به بیماری‌های مزمن مانند سرطان، بیماری‌های تنفسی و مشکلات عصبی منجر شود.

• مقاومت آفات: استفاده مداوم از سموم شیمیایی موجب افزایش مقاومت آفات می‌شود، که کنترل آن‌ها را دشوارتر می‌کند.

• هزینه‌های اقتصادی: خرید و استفاده از سموم شیمیایی هزینه‌های بالایی برای کشاورزان به همراه دارد و ممکن است به بهره‌وری کمتری در بلندمدت منجر شود.

• آلودگی زنجیره غذایی: باقی‌ماندن سموم در محصولات کشاورزی باعث ورود مواد شیمیایی مضر به زنجیره غذایی انسان و حیوانات می‌شود.

• کاهش کیفیت خاک: استفاده مکرر از سموم شیمیایی باعث کاهش سلامت خاک و تخریب میکروارگانیسم‌های مفید آن می‌شود.

• خطرات برای کشاورزان: تماس مستقیم کشاورزان با سموم شیمیایی می‌تواند اثرات جدی بر سلامت جسمی و روانی آن‌ها داشته باشد.

این روز همچنین به ترویج روش‌های پایدار کشاورزی مانند مدیریت تلفیقی آفات و استفاده از آفت‌کش‌های زیستی اختصاص دارد تا کشاورزی همگام با حفاظت از محیط زیست و سلامت عمومی پیش برود. از این‌رو، این روز نه تنها یادبودی از گذشته، بلکه انگیزه‌ای برای ساختن آینده‌ای پایدار و عاری از اثرات مخرب سموم شیمیایی است.

• یادآوری فجایع شیمیایی: این روز به ما یادآوری می‌کند که استفاده نادرست از مواد شیمیایی می‌تواند به فجایع انسانی و زیست‌محیطی منجر شود.

• ترویج کشاورزی پایدار: تشویق به استفاده از روش‌های کشاورزی کم‌خطر و بهره‌گیری از آفت‌کش‌های زیستی به جای سموم شیمیایی.

• حفظ سلامت انسان و محیط زیست: کاهش مصرف سموم شیمیایی به بهبود سلامت جامعه و حفاظت از محیط زیست کمک می‌کند.

رویکردهای جایگزین برای کنترل آفات

• مدیریت تلفیقی آفات (IPM): این روش بر تولید محصول سالم با حداقل آسیب به زیست‌بوم‌های زراعی تأکید دارد و از راهکارهای طبیعی مبارزه با آفات بهره می‌برد.

• کنترل بیولوژیک: استفاده از دشمنان طبیعی آفات برای کاهش جمعیت آن‌ها بدون نیاز به سموم شیمیایی.

• استفاده از آفت‌کش‌های زیستی: جایگزینی سموم شیمیایی پرخطر با آفت‌کش‌های زیستی و طبیعی که تأثیرات مخرب کمتری بر محیط زیست دارند.

اقدامات انجام‌شده در ایران:

• حذف سموم پرخطر: در سال‌های اخیر، سموم شیمیایی پرخطر حذف و با آفت‌کش‌های کم‌خطر جایگزین شده‌اند.

• گسترش روش‌های غیرشیمیایی: بیش از ۱۴۰ هزار هکتار از اراضی کشور تحت پوشش کنترل بیولوژیک قرار گرفته و در سطحی بیش از ۵.۱ میلیون هکتار از عوامل بیوشیمیایی و تجهیزات کنترل آفات استفاده می‌شود.

• تولید آفت‌کش‌های زیستی: تعداد آفت‌کش‌های زیستی و طبیعی تصویب‌شده به ۴۷ قلم رسیده و ظرفیت تولید آن‌ها در کشور بالغ بر ۳ هزار تن در سال است.

چالش‌های عدم استفاده از سموم شیمیایی

چالش‌های عدم استفاده از سموم شیمیایی شامل موارد متعددی است که از جمله آن‌ها می‌توان به افزایش مقاومت آفات به روش‌های جایگزین، هزینه بالای تولید و استفاده از آفت‌کش‌های زیستی و کنترل بیولوژیک و همچنین، نبود آگاهی کافی در میان کشاورزان درباره مزایای این روش‌ها اشاره کرد. در ادامه، مهم‌ترین این چالش‌ها را بیان می‌کنیم.

• مقاومت آفات به سموم: استفاده مداوم از سموم شیمیایی می‌تواند منجر به مقاومت آفات شود؛ بنابراین، بهره‌گیری از روش‌های کم‌خطر و تکنولوژی‌های بهینه‌سازی مصرف سموم ضروری است.

• هزینه بالای روش‌های جایگزین: تولید و استفاده از آفت‌کش‌های زیستی و سایر روش‌های غیرشیمیایی غالباً گران‌تر از سموم شیمیایی است.

• کمبود آگاهی: بسیاری از کشاورزان از روش‌های جایگزین و مزایای آن‌ها اطلاع کافی ندارند.

• دشواری در تغییر رویه‌ها: کشاورزانی که به استفاده از سموم شیمیایی عادت کرده‌اند، ممکن است به راحتی به روش‌های غیرشیمیایی اعتماد نکنند.

• نیاز به تخصص و آموزش: اجرای روش‌های جایگزین مانند مدیریت تلفیقی آفات (IPM) به دانش و مهارت‌های تخصصی نیاز دارد.

• عدم دسترسی به فناوری مناسب: در بسیاری از مناطق، ابزارها و تکنولوژی‌های لازم برای استفاده از روش‌های جایگزین در دسترس نیست.

• زمان‌بر بودن روش‌های طبیعی: روش‌های کنترل بیولوژیک و آفت‌کش‌های زیستی معمولاً به زمان بیشتری برای اثرگذاری نیاز دارند.

• نیاز به حمایت دولتی: بدون حمایت مالی و تسهیلات مناسب از سوی دولت‌ها، گسترش روش‌های غیرشیمیایی دشوار خواهد بود.

• تأثیرات احتمالی بر عملکرد محصول: در برخی موارد، جایگزینی سموم شیمیایی با روش‌های دیگر ممکن است به کاهش تولید محصول در کوتاه‌مدت منجر شود.

همین‌طور زیرساخت‌های ناکافی برای توسعه و توزیع عوامل کنترل بیولوژیک و نبود حمایت مالی کافی از تولیدکنندگان این محصولات نیز موانعی جدی به شمار می‌روند. در بسیاری از مناطق، عدم دسترسی به فناوری‌های نوین و آموزش‌های لازم موجب می‌شود که کشاورزان به استفاده از سموم شیمیایی متکی بمانند.

رویکردهای جایگزین برای کنترل آفات

رویکردهای جایگزین استفاده از سموم شیمیایی بر استفاده از روش‌های پایدار و کم‌خطر برای کنترل آفات و حفظ سلامت محصولات کشاورزی متمرکز هستند. در ادامه، مهم‌ترین این رویکردها را معرفی می‌کنیم.

• مدیریت تلفیقی آفات (IPM): این روش بر تولید محصول سالم با حداقل آسیب به زیست‌بوم‌های زراعی تأکید دارد. مدیریت تلفیقی آفات، ترکیبی از روش‌های زیستی، مکانیکی، و شیمیایی کم‌خطر را به کار می‌گیرد تا کنترل آفات با کمترین آسیب به محیط زیست انجام شود. این رویکرد تأکید بر پیشگیری از گسترش آفات دارد و تلاش می‌کند تا توازن طبیعی بین آفات و دشمنان طبیعی آن‌ها حفظ شود و از راهکارهای طبیعی مبارزه با آفات بهره می‌برد.

• کنترل بیولوژیک: کنترل بیولوژیک نیز به‌عنوان یکی از روش‌های موثر جایگزین، از موجودات زنده مانند حشرات مفید، قارچ‌ها، و باکتری‌ها برای کاهش جمعیت آفات استفاده می‌کند. این روش به دلیل کاهش نیاز به سموم شیمیایی، تأثیرات زیست‌محیطی کمتری دارد و سلامت خاک و آب را بهبود می‌بخشد.

• استفاده از آفت‌کش‌های زیستی: جایگزینی سموم شیمیایی پرخطر با آفت‌کش‌های زیستی و طبیعی که تأثیرات مخرب کمتری بر محیط زیست دارند. به‌بیانی دیگر، استفاده از آفت‌کش‌های زیستی که از مواد طبیعی مانند گیاهان، باکتری‌ها یا مواد معدنی تولید می‌شوند، به‌عنوان روشی مؤثر و پایدار مطرح است. این آفت‌کش‌ها نه تنها برای انسان و حیوانات ایمن‌تر هستند، بلکه باعث کاهش آلودگی زیست‌محیطی نیز می‌شوند.

• آموزش و ترویج: افزایش آگاهی کشاورزان درباره مزایای استفاده از روش‌های غیرشیمیایی و ارائه آموزش‌های لازم برای اجرای آن‌ها.

• حمایت دولتی: ارائه تسهیلات و یارانه‌ها برای ترغیب بخش خصوصی به تولید و مصرف عوامل کنترل بیولوژیک و غیرشیمیایی.

اقدامات انجام‌شده در ایران

یکی از چالش‌های کشور ما نیز استفاده بی‌رویه از سموم شیمیایی است. با این حال، راهکارهایی برای کاهش حجم استفاده از این سموم معرفی شده‌اند. شرکت دانش‌بنیان طوبایو یکی از بزرگ‌ترین پشتیبان‌های کاهش آسیب‌های سموم شیمیایی است و با تولید انواع آفت کش های گیاهی و ارگانیک باکیفیت و زیست‌سازگار، با استفاده از سموم شیمیایی مقابله می‌کند. در ادامه، سایر اقداماتی که برای کاهش سموم شیمیایی در کشور به‌کار می‌رود را معرفی می‌کنیم.

• حذف سموم پرخطر: در سال‌های اخیر، سموم شیمیایی پرخطر حذف و با آفت‌کش‌های کم‌خطر جایگزین شده‌اند.

• گسترش روش‌های غیرشیمیایی: بیش از ۱۴۰ هزار هکتار از اراضی کشور تحت پوشش کنترل بیولوژیک قرار گرفته و در سطحی بیش از ۵.۱ میلیون هکتار از عوامل بیوشیمیایی و تجهیزات کنترل آفات استفاده می‌شود.

• تولید آفت‌کش‌های زیستی: تعداد آفت‌کش‌های زیستی و طبیعی تصویب‌شده به ۴۷ قلم رسیده و ظرفیت تولید آن‌ها در کشور بالغ بر ۳ هزار تن در سال است.

نتیجه‌گیری

روز جهانی بدون سم فرصتی است برای تأمل درباره تأثیرات منفی سموم شیمیایی و ترویج روش‌های پایدار در کشاورزی. با بهره‌گیری از روش‌های کم‌خطر و آفت‌کش‌های زیستی، می‌توان به حفظ سلامت انسان و محیط زیست کمک کرد و امنیت غذایی پایدار را تضمین نمود.

منابع

در ادامه می‌توانیم منابع مورد استفاده را مشاهده کنیم.

Britannica

Basic Facts & Figures, Numbers of Dead and Injured, Bhopal Disaster

Wikipedia